500 jaar Anabaptisme

Anabaptisten, Wederdopers, Mennonieten en Doopsgezinden

Het jaar 2025 staat in het teken van 500 jaar anabaptisme. Het is dan 500 jaar geleden dat in Zürich een groepje volwassenen zich opnieuw liet dopen. Dit wordt gezien als het symbolische begin van het anabaptisme (wederdopers). Naast veel festiviteiten overal in de wereld wordt er een grote samenkomst georganiseerd met sprekers, workshops en veel ruimte voor ontmoeting en viering. Dit zal plaatsvinden op Hemelvaartsdag, donderdag 29 mei 2025 in de Zwitserse stad Zürich, de bakermat van het anabaptisme. Het thema van deze dag is: ‘The courage to love‘ – ‘de moed om lief te hebben’.
De oorsprong van het Anabaptisme

De anabaptistische beweging begon als onderdeel van een vernieuwingsbeweging binnen de katholieke kerk in Europa in het begin van de 16e eeuw. Een deel van de inspiratie om een en ander te veranderen komt uit de katholieke traditie: (*) het sterke gevoel van discipline en gemeenschap dat bijvoorbeeld in het klossterleven te vinden is, (*) de aandacht voor de Heilige Geest die te vinden is in katholieke mystiek, (*) de nadruk op het volgen van Jezus in het dagelijks leven, zoals opgeschreven in “De navolging van Christus” van Thomas á Kempis. Het anabaptisme heeft ook wortels in de vroege Reformatiebeweging, met name door de nadruk die Maarten Luther legde op het gezag van de Bijbel (Sola Scriptura) en zijn nadruk op de vrijheid van het christelijk geweten. De beweging werd mede beïnvloed en gevormd door de diepe sociale en economische onrust van hun tijd, die explodeerde in de Boerenoorlog van 1524-1525. Deze onrust vond voornamelijk plaats in zuidelijk Duitsland en in diverse kantons in Zwitserland.

De anabaptisten zelf zouden echter hebben gezegd dat ze gewoon probeerden trouwe volgelingen te zijn van de leringen van Jezus en het voorbeeld van de vroege kerk.

Een moment in 1525 dient als het symbolische begin van de wederdopersbeweging: een kleine groep christelijke hervormers kwam bijeen voor een geheime eredienst in Zürich, Zwitserland. De groep was gefrustreerd door de aarzeling van hun leider, Ulrich Zwingli, om de veranderingen in katholieke rituelen door te voeren die zij volgens de Schrift eisten. In hun lezing van de Schrift veronderstelde de ware christelijke doop een bewuste toewijding om Jezus te volgen, waar alleen volwassenen toe in staat zijn. Dus op 21 januari 1525 stemde deze kleine groep ermee in om elkaar als volwassenen te dopen. Het is op of rond deze dag dat de Wereldbroederschapsdag wordt gevierd. Op 19 januari jl. vierden we deze dag met doopsgezinden uit Noord-Nederland in de Lawei in Drachten.

Hoewel het nog enige tijd zou duren voordat de volledige betekenis van de doop duidelijk werd, begrepen de vroege wederdopers dat deze handeling de aanwezigheid van de Heilige Geest symboliseerde in de gave van Gods genade, een toewijding aan een leven van dagelijks discipelschap en lidmaatschap van een nieuwe gemeenschap van Gods volk.

Benaming door tegenstanders

Leden van de beweging noemden zichzelf over het algemeen “Brethren” (Brüder) – of later met de meer beschrijvende term “baptism-minded” (Taufgesinnten). Hun tegenstanders noemden hen Anabaptisten (= herdopers), deels omdat “herdoop” een strafbaar feit was in het Heilige Roomse Rijk, bestraft met de dood. In eerste instantie verzette de groep zich tegen de term “Anabaptist” omdat ze in hun ogen niet herdoopten, maar voor het eerst correct doopten. Maar na verloop van tijd bleef de naam bestaan.

Tegenwoordig is Anabaptist een geaccepteerde Engelse term voor alle Reformatiegroepen die de doop van gelovigen (in plaats van kinderdoop) beoefenden, en de denominaties die van hen afstamden, zoals de Amish, Mennonieten en Hutterieten.

Uitdagingen bij het zoeken naar identiteit

Na verloop van tijd ontstond er echter een samenbindende beweging. De identiteit ervan werd, althans gedeeltelijk, gevormd door de noodzaak om te reageren op verschillende fundamentele uitdagingen.

  • Ten eerste, als reactie op beschuldigingen van ketterij door religieuze en politieke autoriteiten in de eerste helft van de 16e eeuw, definieerden wederdopers zichzelf snel als trouwe, gelovige christenen.
  • Ten tweede dwongen militante stemmen binnen hun gelederen (denk aan Münster en het Oldeklooster) wederdopers om hun identiteit als vreedzame, wetgetrouwe, geweldloze christenen te verduidelijken, wier enige wapen liefde was.
  • En ten slotte, gedwongen door theologische disputen aan te gaan over Doop en Avondmaal, werden wederdopers gedwongen om het publieke en zichtbare karakter van de kerk steeds weer te verdedigen.

Ondanks de diversiteit aan theologie en praktijk die duidelijk was bij de eerste generatie wederdopers, waren er in de jaren 1540 drie samenhangende groepen ontstaan:

  • de Zwitserse Broeders in de Duitstalige gebieden;
  • de Hutterieten in Moravië
  • de Mennonieten van Nederland en Noord-Duitsland die zich rond het leiderschap van Menno Simons organiseerden.

Hoewel deze groepen op belangrijke manieren verschilden, herkenden ze elkaar toch als leden van dezelfde religieuze traditie, zodat je hun interne meningsverschillen meer als een familieruzie kon beschouwen. In de daaropvolgende 500 jaar verspreidde het anabaptisme zich naar veel verschillende landen over de hele wereld, elk met hun eigen oorsprongsverhaal. De Mennonite World Conference begon 100 jaar geleden om de vele kerken van verschillende stromingen van het anabaptisme samen te brengen onder één wereldwijde gemeenschap die zich vond in aanbidding, getuigenis en dienstbaarheid.

(wordt vervolgd…..)

Sikke R. Roosma

Opmerkingen:

  1. Bovenstaand verhaal is met dank aan de website van Mennonite World Conference en Wikipedia tot stand gekomen. In het volgende nummer aandacht voor de ontwikkelingen in Nederland.
  2. Op zondag 2 maart wordt een film over Zwingli vertoont in de Fermanje in Holwerd, aanvang 14.00 uur. De film wordt vertoond met Engelse ondertiteling.
    Andere voorstellingen:
    1 februari in Fermanje Leeuwarden,
    9 maart Fermanje Stavoren
    16 maart Fermanje Drachten.